Wie wel eens een boek met een verzameling heiligenlevens heeft gelezen, krijgt al snel een idee van de karaktertrekken van de heiligen in het algemeen. Als groep. Je ziet al snel dat het om een heel bont gezelschap gaat, maar dat ze ook zoiets als een gezamenlijke mentaliteit hebben. Een ethos.
Zo zitten er weinig onbeschaamde levensgenieters tussen. Die van het goede eten en drinken en sigaren en cognac, laat staan die van de Gucci en Prada en zo. Er zijn uitzonderingen, maar de gemiddelde heilige zou geen grote aanwinst voor het uitgaansleven of de glitterati zijn geweest. Als er eens een keertje een uitbundig feestnummer tussen zat volgde er meestal een ‘bekering.’ Daarna was er dan nog steeds blijdschap, maar wel blijdschap van een totaal andere aard. Ik zet ‘bekering’ hier trouwens niet voor niks tussen aanhalingstekens. Ik vind dat we het moeten bewaren voor mensen die een werkelijk donker en boos leven leidden en daar dan vervolgens aan ontsnappen of uit bevrijd worden. Niet voor mensen die gewoon een groei doormaken.
Er is er trouwens eentje geweest die de terrasjes, het uitgaan en het moppentappen moeiteloos combineerde met een diep gebedsleven en stiekeme zorg voor de armen. Dat was de heilige Piergiorgio Frassati. Hij was de zoon van de oprichter van ‘La Stampa,’ de beroemdste krant van Italië. Zijn ouders waren liberale atheïsten en hadden een hele tijd helemaal niet in de gaten hoe heilig hij eigenlijk was, omdat hij vrolijk uitging en rookte en dronk. Ondertussen zat hij elke dag in de Mis en bekommerde zich om verschoppelingen. Maar hij is nooit ouder geworden dan vijfentwintig of zo. Toen stierf hij aan de polio. Misschien bevestigt zijn uitzondering wel precies de regel dat simpele lol hartstikke gezond kan zijn, maar dat er op den duur wel iets groters uit moet groeien. Omdat er de hele tijd al oprechte vriendschap en dankbaarheid in verstopt zat, als het goed is. En bij Piergiorgio was het duidelijk goed.
Dat wil niet zeggen dat er niet zat heiligen met een gezond gevoel voor humor zijn geweest. Alleen was dat dan zelden humor van de dijenkletsende brullen-van-het-lachen-afdeling. De heilige Philippus Neri kwam daar trouwens nog behoorlijk dicht in de buurt. Hij werkte in de pruikentijd in het centrum van Rome als zielzorger voor alles en iedereen - van heel deftig tot helemaal niet. Toen eens een chic gecoiffeerde dame met een kapsel als een bruidstaart en een dito ego hem vroeg haar te zegenen stemde hij van harte toe. Vervolgens legde hij haar de handen op en begon de zegen te spreken. Ondertussen graaide en trok hij in haar kapsel als een kat met een kluwen breiwol, tot ze eruitzag als een wandelende explosie. Daarop giechelde hij ondeugend.
Zoiets lijkt een gemene rotstreek, maar dat was het niet.
Wat Philippus hier letterlijk probeerde open te trekken is de façade van sociale correctheid die bij jongeren ‘cool’ (of zoiets) heet en bij volwassenen ‘respectabel’ (en bij heel deftige mensen ‘keurig’). Als het helemaal uit de hand loopt noemen we het ‘glamour.’ Dat woord komt uit de folklore en sloeg oorspronkelijk op de valse schoonheid van elfen en feeën, die herfstblaadjes en konijnenkeutels op feestgewaden en goudstukken konden laten lijken. Het is een typisch voorbeeld van de trucs die mensen verzinnen om hun kwetsbaarheid en zwakheid te verbergen. Een harnas om het griezelpaleis van de menselijke sociale interactie in te kunnen overleven.
Het probleem daaraan is natuurlijk dat mensen op den duur zelf in die schone schijn gaan geloven. Om de ziel ontstaat een schil van vastgekoekte en geatrofieerde maatschappelijke ‘tovertrucs’ die met geen drilboor meer los te hakken is.
Dat was wat Philippus met zijn - toch wel wat lompe - geintje probeerde te illustreren. Want ‘cool’ en ‘respectabel’ en ‘keurig’ zijn allemaal woorden die anderen buitensluiten. Die heel duidelijk maken dat deze persoon beter is dan bepaalde andere personen. “Heer,” bad de farizeeër in de tempel, “ik dank U dat ik niet ben zoals die tollenaar daar!”
En dit zijn dan nog maar de meest voor de hand liggende, in het oog springende voorbeelden. In werkelijkheid draagt bijna elk mens een sluier van subtiele en minder subtiele onechtheden om zich heen die niet alleen een helder zicht, maar ook een helder zelfinzicht verhinderen.
Als er één kenmerk is dat alle heiligen gemeenschappelijk hebben, is het dat ze die sluier, dat harnas, die schil hebben weten te doorbreken. Ze hebben hun geconstrueerde ego van zich afgeworpen en hun hele kleine werkelijke zelf van harte omarmd en aan God opgedragen.
Die eigenschap noemen wij met een moeilijk woord ‘nederigheid.’ Elke echte godsontmoeting veronderstelt dat er minstens ergens een ietsiepietsie nederigheid te vinden was. Een draadje waaraan de goede God kon trekken om de glamour en de neppigheid te ontwarren. De glitterende luizenbos uit elkaar te trekken. Je echte schoonheid te onthullen.
Kardinaal Merry del Val, iemand die zijn eigen hoogverheven deftigheid voortdurend van zich af moest slaan, ontwierp een gebedje om daarbij te helpen. Ik vind persoonlijk dat hij (vooral in het laatste stukje) een tikkeltje overdreef, maar ik vind het toch een heel nuttig stukje tekst. Ik kan iedereen aanbevelen het eens aandachtig te bidden alsof het over jezelf gaat, en dan eens te kijken hoever je komt totdat je innerlijk begint tegen te stribbelen. Wellicht wordt je er wijzer van:
Jezus, zachtmoedig en nederig van hart, verhoor mij.
Van het verlangen te worden geacht, verlos mij Jezus.
van het verlangen te worden bemind, …
van het verlangen te worden geprezen, …
van het verlangen te worden geëerd, …
van het verlangen te worden voorgetrokken, …
van het verlangen te worden geraadpleegd, …
van het verlangen voor degelijk aangezien te worden, …
van de angst te worden vernederd, …
van de angst te worden geminacht, …
van de angst te worden belasterd, …
van de angst te worden vergeten, …
van de angst te worden bespot, …
van de angst te worden beledigd, …
van de angst te worden verdacht, verlos mij Jezus.
Dat mijn medemensen meer achting genieten dan ik, Jezus, geef mij de genade dit te wensen.
Dat zij tot hun recht mogen komen, maar dat ik terzijde worde gesteld, …
dat zij in de waardering van de wereld mogen groeien en ik achtergesteld worden, …
dat zij geprezen en ik verwaarloosd worden, …
dat zij in elk opzicht boven mij worden voorgetrokken, Jezus, geef mij de genade dit te wensen.
